Μερικές σκέψεις/προβληματισμοί για το ποίημα που διάβασα σε πολλά σημεία στο FB αλλά και έλαβα και σε email και που σκέφτηκα καθώς διάβαζα «… και στην κορφή καν’έλα»
Ποίημα παιδιού της Αφρικής, που προτάθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη ως το καλύτερο ποίημα το 2006:
Όταν γεννιέμαι, είμαι μαύρος
Όταν μεγαλώσω, είμαι μαύρος
Όταν κάθομαι στον ήλιο, είμαι μαύρος
Όταν φοβάμαι, είμαι μαύρος
Όταν αρρωσταίνω, είμαι μαύρος
Κι όταν πεθαίνω, ακόμα είμαι μαύρος
Κι εσύ λευκέ άνθρωπε
Όταν γεννιέσαι, είσαι ροζ
Όταν μεγαλώνεις, γίνεσαι λευκός
Όταν κάθεσαι στον ήλιο, γίνεσαι κόκκινος
Όταν κρυώνεις, γίνεσαι μπλε
Όταν φοβάσαι, γίνεσαι κίτρινος
Όταν αρρωσταίνεις, γίνεσαι πράσινος
Κι όταν πεθαίνεις, γίνεσαι γκρι
Και αποκαλείς εμένα έγχρωμο…
Προβληματισμός 1: η πηγή του ποιήματος
Αναζητώ την πηγή του ποιήματος και την αναφορά του στα Ηνωμένα Έθνη. Με ένα γρήγορο “search” δε βρίσκω αναφορά στο ποίημα. Με πειράζει πολύ που δεν πειράζει κανέναν ότι η αναφορά η ίδια λέει ότι προτάθηκε από τον ΟΗΕ ένα ποίημα «παιδιού από την Αφρική»… σαν να λέμε «παιδιού από την Ασία» ή «παιδιού από την Ευρώπη» ή σαν να λέμε «μαθαίνω Ευρωπαϊκούς χορούς». Αυτό δεν είναι αρκετό να αμφισβητήσει κανείς την φερεγγυότητα αυτής της ανάρτηση και χωρίς δεύτερη σκέψη αρχίζει η αναπαραγωγή της…«δίχως αύριο»; Ότι δηλαδή αν είχε προταθεί ή βραβευτεί ένα ποίημα ενός παιδιού από μια χώρα στην Αφρική, από τον ΟΗΕ η δημοσιοποίηση του ποιήματος δεν θα συνοδευόταν, ως αναμένεται και για λόγους δεοντολογίας, όχι από ακριβή στοιχεία του παιδιού, αλλά τουλάχιστον από τη χώρα καταγωγής του παιδιού. Όλα αυτά έχουν σημασία αν θέλουμε να λέμε πώς αυτό το ποίημα εκπροσωπεί την σκέψη ενός παιδιού από κάποιο μέρος της Αφρικής, όχι;
Προβληματισμός 2: εξιδανίκευση (;)
(Γιατί) Χρειαζόμαστε μια τύπου εξιδανίκευση του «παιδιού από την Αφρική» που αποκτά μια υπόσταση σοφού παιδιού μέσα από αυτό ή άλλο ποίημα;
Προβληματισμός 3: καθολικότητα της θέσης
Δεν εξετάζω τη θέση, και υποθέτω (για να ολοκληρώσω την σκέψη μου) ότι υπάρχει ένα παιδί «από την Αφρική» που έγραψε, αλλά που άραγε ζει αυτό το παιδί; Ζει στην Ελλάδα, στην Αμερική, στην Ζάμπια; Σκέφτομαι πόσο σημασία έχει και αυτή η ερώτηση. Δηλαδή η θέση ενός παιδιού στην Ζάμπια για το πώς αντιλαμβάνεται τη διάκριση ή τον ρατσισμό πόσο αντιπροσωπευτική είναι της εμπειρίας ενός μαύρου παιδιού σε μια χώρα λευκών; Στην Ελλάδα, για παράδειγμα. Ο γιος μου πάντως δε θέλει να μην τον λένε έγχρωμο (ή μαύρο), θέλει απλά να είναι εκεί και με αυτούς που το να είναι μαύρος δεν τον κάνει θέμα συζήτησης.
Προβληματισμός 4: τι θέλει να πει ο ποιητής;
Μήπως θέλει να πει: ότι το πρόβλημα της ρατσιστικής διάκρισης κρίνεται στο ποιον θα ονομάσουμε «έγχρωμο»;
Αναρωτιέμαι, είναι αυτό το θέμα;
Μήπως θέλει να πει: Είναι ακριβέστερο να αποδίδεις τον όρο «μαύρος» σε έναν μαύρο άνθρωπο από το να τον αποκαλείς «έγχρωμο»;
Σαν να λέμε δηλαδή να λέμε τα «σύκα-σύκα»; Προφανώς σημαντικό και στη λογική ότι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μήπως θέλει να πει: «Έγχρωμος είσαι εσύ» ή «είσαι αυτό που με κατηγορείς»; Μήπως σε αυτήν την ερμηνεία η λέξη έγχρωμος που εκχωρεί το παιδί στους λευκούς κουβαλάει όλο αυτό το αρνητικό φορτίο που καταλαβαίνουμε; Και αν ναι, αυτή εκδοχή δεν έχει πολλά προβλήματα;
Μήπως θέλει να πει: όποιος κι αν είναι ο «έγχρωμος» μεταξύ μας δεν έχει σημασία, τελικά αυτά είναι μόνο κατηγορίες χρωμάτων (και ποιος τις χρειάζεται);
Ότι κι αν θέλει να πει ο ποιητής, είναι ένα κάποιο πρόβλημα ότι μας λείπει το πλαίσιο αναφοράς για το ποίημα και έτσι είμαστε περίπου ελεύθεροι να νομίζουμε και να προβάλουμε περίπου ότι θέλουμε. Είναι γνωστό ότι η αποσυγκειμενοποίηση κρύβει μεγάλους κινδύνους…
Από τις πιθανές ερμηνείες που παρουσιάστηκαν θα σταθώ στην τελευταία που με μια μικρή σφυγμομέτρηση μεταξύ φίλων και φοιτητών είδα να προκρίνεται. Αυτήν την ερμηνεία υπονοεί ότι δεν είμαστε ρατσιστές όταν είμαστε «τυφλοί στο χρώμα» («colourblind») όταν μάλιστα τα μαύρα παιδιά που ζουν σε χώρες λευκών μόνο «τυφλή στο χρώμα» δεν περιγράφουν την εμπειρία τους. Η πρόταση για colourblindedness (ή προσθέστε εδώ μια ομάδα που είναι ευάλωτη σε διακρίσεις -blindedness) είναι μια πρόταση επικίνδυνη γιατί αγνοεί μια βασική αρχή των δικαιωμάτων του ατόμου: το δικαίωμα στην ισότητα δεν κρύβεται στην έλλειψη διαφορετικότητας ή στο είμαστε όλοι το ίδιο διαφορετικοί. Η διαφορετικότητα υπάρχει, το θέμα δεν είναι να κάνουμε τους τυφλούς. Το θέμα είναι πώς κοιτάς κατάματα τη διαφορετικότητα την ίδια ώρα που κοιτάς κατάματα και τα ίσα δικαιώματα.
Το άρθρο υπογράφουν οι Άννα Τουλουμάκου, Αλεξία Barrable και Δήμητρα Δημητροπούλου
Image credit: Brad Neathery via Unsplash