Γράφει η Δήμητρα Δημητροπούλου
Η Angie Thomas γράφει ένα βιβλίο για αναγνώστες 16+ ετών που διαπραγματεύεται θέματα ταυτότητας, προκαταλήψεων και κουλτούρας με όχημα ένα τραυματικό γεγονός αστυνομικής βίας. Αν και οι προβληματισμοί του βιβλίου είναι σκληροί, δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα των μαύρων κοινοτήτων στην Αμερική, πάνω στην οποία βασίζεται. Μπορώ μόνο να φανταστώ πόσο σημαντικό θα ήταν για κάποιους νεαρούς αναγνώστες να διαβάζουν ένα βιβλίο που μιλάει για τα κοινωνικά ζητήματα της κοινότητάς τους μέσα από μία ιστορία που τους αντιπροσωπεύει.
Το βιβλίο είναι πολύ ωραίο ανάγνωσμα και για ενήλικες. Για μένα, ήταν μια ματιά μέσα από την κλειδαρότρυπα στην ζωή των μαύρων νεαρών ατόμων της Αμερικής την δεδομένη χρονική στιγμή. Το βιβλίο βρίθει λεπτομερειών για τον τρόπο που ντύνονται και μιλούν, την μουσική που ακούν και τις προσδοκίες που έχουν για την ζωή τους – σε ορισμένες περιπτώσεις, το δέσιμο αυτών των αναφορών με την αφήγηση δεν γίνεται με τον πιο αβίαστο τρόπο, καταλήγοντας το βιβλίο να μοιάζει σε κάποια σημεία με εγκυκλοπαίδεια. Ωστόσο, το να συμπεριληφθούν όσα περισσότερα στοιχεία κουλτούρας γίνεται, μοιάζει σκόπιμη προσπάθεια της συγγραφέως, ξεκάθαρα απευθυνόμενη στο πρωταρχικό κοινό του βιβλίου, δηλαδή σε αυτά ακριβώς τα παιδιά που διαβάζοντάς το θα αναγνωρίσουν την ζωή τους σε αυτές τις περιγραφές.
Πάνω σε αυτό το πολιτισμικά πλούσιο υπόβαθρο χτίζονται αριστοτεχνικά οι προβληματισμοί της πρωταγωνίστριας, της 16χρονης Starr. Η Starr καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε οι λευκοί συμμαθητές της να μην έρχονται σε άμεση επαφή με την μαύρη κοινότητα μέσα στην οποία ζει, και το αντίστροφο, και προσαρμόζει τον τρόπο που φέρεται και μιλάει ώστε να ανήκει εξίσου στην μία της ζωή όσο και στην άλλη. Το ότι κρύβει πτυχές του χαρακτήρα της ανάλογα με τον κοινωνικό περίγυρο είναι ένας άθλος που δεν είναι απόλυτα άγνωστος σε όποιον θυμάται τις αγωνίες της εφηβείας. Ωστόσο, στην περίπτωσή της, το περιβάλλον μέσα στο οποίο καλείται να πλοηγηθεί είναι εξαιρετικά πιο σύνθετο από ότι στην περίπτωση ενός οποιοδήποτε εφήβου. Μάλιστα, από την στιγμή που η Starr βρίσκεται να είναι παρούσα στον φόνο ενός φίλου της από έναν λευκό αστυνομικό, γίνεται και δραματικά πιο επικίνδυνο.
Η αγωνία για την επίλυση του διλήμματος της Starr είναι το βασικότερο στοιχείο που κρατάει σε εγρήγορση των αναγνώστη και το κεντρικό ζήτημα του βιβλίου. Εάν η ηρωίδα μιλήσει δημόσια για όσα είδε, θα διαταράξει την ισορροπία που έχει χτίσει ανάμεσα στις δύο ζωές της, χωρίς να είναι βέβαιο ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη. Εάν δεν το κάνει, θα προδώσει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του εαυτού της. Όσο η ιστορία εξελίσσεται, αυξάνουν και αυτά που διακυβεύονται από τη στάση της, όπως η δουλειά του θείου της, η ειρήνη στην γειτονιά της, η επιχείρηση του πατέρα της και η ζωή της ίδιας και των μελών της οικογένειάς της. Για να αποφασίσει, η Starr θα πρέπει να δώσει απάντηση σε ένα δύσκολο ερώτημα: γιατί να προσπαθήσεις να κάνεις το σωστό, όταν η τράπουλα έχει μοιραστεί τόσο άνισα και οι πιθανότητες είναι εναντίον σου;
Το βιβλίο περιέχει πολλές σκηνές έντονης συναισθηματικής φόρτισης, κάποιες από τις οποίες είναι πολύ σκληρές. Όμως, εγώ θα σταθώ στο κομμάτι της ιστορίας που αφηγείται την, κενή νοήματος, διαμαρτυρία των λευκών συμμαθητών της Starr. Σε απάντηση στο τραγικό γεγονός του φόνου, τα παιδιά απέχουν από τα μαθήματα χωρίς να ξέρουν γιατί ακριβώς το κάνουν, και ίσως, ενδόμυχα, προσπαθώντας να εξιλεωθούν μέσα από αυτή τους την πράξη και να λάβουν την κοινωνική επιβράβευση. Η συγγραφέας αποδίδει με τρομαχτική διαύγεια τον τρόπο σκέψης των λευκών συμμαθητών και τους λόγους για τους οποίους αυτή τους η στάση είναι κατώτερη των περιστάσεων. Ως λευκή αναγνώστρια, η ιστορία με βάζει στην δύσκολη θέση να αναρωτηθώ: πώς διαφοροποιείται η αυθεντική αλληλεγγύη από αυτή που θρέφει την ματαιοδοξία μας;
Το βιβλίο θέτει αυτό το ερώτημα αλλά δεν το απαντά – αυτό θα ήταν υπερβολικά μεγάλη εξυπηρέτηση για όλους εμάς και δεν έχει κανέναν λόγο να το κάνει. Ούτε και θα προσπαθήσω να το απαντήσω εγώ φυσικά. Πάντως, αν μπορώ να δανειστώ ή, μάλλον, να εμπνευστώ από την ιστορία της Starr, θα τολμούσα να υποθέσω ότι το νόημα των πράξεων μας βρίσκεται στις θυσίες που είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε.
Θα κλείσω με την σκηνή με την οποία ξεκινά η ταινία που έχει βασιστεί στο βιβλίο. Όταν η Starr είναι 12 χρονών, οι γονείς της τής μιλούν για τους κανόνες συμπεριφοράς σε περίπτωση που έρθει αντιμέτωπη με αστυνομικό. Η συμβουλή τους είναι να κάνει ό,τι της πουν, να μην κάνει απότομες κινήσεις και να έχει τα χέρια της σε εμφανές σημείο. Το μεγαλύτερο κληροδότημα ενός γονιού για τα παιδιά του είναι η εμπειρία των χρόνων. Στην περίπτωση όμως για την οποία μιλούν οι γονείς της Starr, η σοφία που μπορεί να μεταδώσει ένας λευκός γονιός είναι ανεπαρκής. Το βιβλίο με έκανε να αναλογιστώ τις συζητήσεις που κάνω με τον γιο μου για τον ρατσισμό. Τα μεγαλύτερα προσκόμματα που έχω όταν μιλάμε γι’ αυτό το θέμα νομίζω ότι είναι: η προσπάθεια μου να ωραιοποιήσω τα πράγματα για να μην τον τρομάξω, η μεγάλη χρήση ασάφειας που προέρχεται από την έλλειψη πρωτογενούς γνώσης και η αγωνία μου να εξακολουθεί να νιώθει ότι κοντά μου, ο ίδιος είναι ασφαλής και πέρα για πέρα αγαπητός.
Αλλά, η αλήθεια είναι ότι τη στιγμή που, έχοντας μεγαλώσει, θα έρθει αντιμέτωπος με όλη την πληροφορία των ιστορικών και επίκαιρων γεγονότων – αυτήν που εγώ τώρα κατέχω και που του την μεταδίδω με το σταγονόμετρο – δεν θα μπορέσω να κρυφτώ από το γεγονός ότι εγώ ανήκω στην κάστα των ευνοημένων, ενώ εκείνος, όχι.
Εύχομαι να υπάρχουν αντίστοιχα βιβλία που να μιλούν για την πραγματικότητα των νεαρών Αφροελλήνων και αν δεν υπάρχουν, να γραφτούν σύντομα. Και ελπίζω ότι οι ιστορίες που θα λένε να είναι διαφορετικές.