Η φράση “μάνα είναι μόνο μία” έχει ενσωματωθεί στον καθημερινό μας λόγο, για να αποδώσει, πιστεύω, την αξία και την ιερότητα που έχει ο ρόλος της μητέρας, με έναν τρόπο που να τον αναδεικνύει ως μοναδικό. Και αν σε αυτό προσθέσουμε ότι κάθε στιγμή ένα παιδί βιώνει στον ρόλο της μητέρας ένα μοναδικό πρόσωπο, δεν συνεπάγεται άραγε μοιραία πως “μάνα είναι μόνο μία”;

Μερικές ιστορίες, δύσκολες πολύ, με κάνουν να πιστεύω πως η ρήση, όσο κι αν συσσωματώνει ανεπανάληπτη λαϊκή σοφία, είναι ταυτόχρονα και ιδιαίτερα παραπλανητική (μη βιαστείς να κρίνεις ότι τρελάθηκα, έχασα την ουσία της ρήσης, ή δεν σέβομαι τον ιερό ρόλο της μητέρας). Ποιες είναι αυτές οι ιστορίες;

Ένα παιδί γεννιέται και την ίδια αυτή στιγμή η μητέρα που το κυοφορεί δεν τα καταφέρνει… Μια άλλη μητέρα φεύγει απ’τη ζωή αναπάντεχα όταν το παιδί είναι σε τρυφερή ηλικία. Ο πατέρας και στις δυο αυτές ανεξάρτητες ιστορίες μεγαλώνει το παιδί του με μια άλλη γυναίκα. Είναι σε καθεμία περίπτωση από αυτές, άραγε, η μάνα μόνο μία;

Την ίδια ή άλλη στιγμή, στο ίδιο ή άλλο μέρος του κόσμου, μια μητέρα που πέφτει θύμα βιασμού ξέρει πως μετά από αυτό το συνταρακτικό βίαιο γεγονός δεν θα μπορέσει να είναι ποτέ η μητέρα που θα ήθελε για το παιδί που θα φέρει στον κόσμο. Την ίδια ή άλλη στιγμή, στο ίδιο ή άλλο μέρος του κόσμου, μια μητέρα θύμα βιασμού ξέρει πως είναι απαγορευτικό να μεγαλώσει μόνη το παιδί της – παιδί εκτός γάμου, παιδί από βιασμό κ.ο.κ. Και λίγο πιο πέρα (στον χρόνο ή/και τον χώρο), μια ακόμη μάνα που είναι θύμα έμφυλης βίας κάνει παρόμοιες σκέψεις.

Την ίδια ή άλλη στιγμή, στο ίδιο ή άλλο μέρος του κόσμου, μια μάνα νοσεί με τερματική ασθένεια και ξέρει ότι θα πρέπει να αποχωριστεί το παιδί της αργά ή γρήγορα. Και αν μιλάμε για δύσκολες ιστορίες… σε κάποιες ακτές του κόσμου αυτού χιλιάδες -κυριολεκτικά- μάνες βάζουν το παιδί τους στη βάρκα με την ελπίδα να τo σώσουν… Από τον πόλεμο, από την καταστροφή, από το μεγαλύτερο κίνδυνο που μπορεί να συλλάβει ο νους.

Στην επόμενη εικόνα για κάποιες από αυτές τις ιστορίες, ένα παιδί σε μια βάρκα (κυριολεκτική ή μεταφορική) φεύγει από μια “ακτή”  (και τη βιολογική του μητέρα που το έβαλε εκεί για καλύτερα) για να φτάσει σε μια άλλη “ακτή” (και μια άλλη μητέρα, μια άλλη οικογένεια). Χωράει άραγε αυτή η εικόνα στο σχήμα “μάνα είναι μόνο μία”; Ίσως μου απαντήσεις πως, σε δεύτερη σκέψη, “μάνα είναι αυτή που μεγαλώνει ένα παιδί, και αυτή είναι μόνο μία”. Αλλά και σε αυτό το επίπεδο, μαθηματικά και μητρότητα, θα επιμείνω, δεν συνάδουν. Αρκεί να θέλεις να δεις με ανοικτά μάτια: υπάρχουν, για παράδειγμα, παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με δυο ομόφυλους γονείς (γυναίκες ή άνδρες). Πρόβλημα τα μαθηματικά αυτά, κι εκεί.

Αλλά κι ανάποδα αν το δει κανείς, αν μητέρα είναι μόνο μία και είναι αυτή που μεγαλώνει ένα παιδί, τότε γιατί η επιθυμία για μητρότητα δεν αποσυνδέεται από την επιθυμία για κυοφορία; Γιατί, δηλαδή, οι αριθμοί των γυναικών που αναζητούν τη μητρότητα στην ανατροφή (αναδοχή, υιοθεσία, με παρένθετη) δεν ξεπερνούν εκκωφαντικά τους αριθμούς των γυναικών που αναζητούν τη μητρότητα και μέσα από την κυοφορία; (διαχωρίζω τη θέση μου δηλώνοντας με απόλυτο τρόπο ότι θεωρώ δικαίωμα της κάθε γυναίκας να θέλει αυτό που θέλει και να το επιδιώκει με όποιον τρόπο κρίνει καλύτερο για την ίδια, εφόσον αυτός συνάδει με την ηθική). Μοιάζει, συνεπώς, ότι στην σκέψη μας (αλλά και στην υπό συζήτηση ρήση) η μοναδικότητα και η ιερότητα του ρόλου της μητέρας και η βιολογική διάσταση της μητρότητας δεν διαχωρίζονται. Και, ως εκ τούτου, η ερμηνεία της ρήσης στο επίπεδο “μητέρα είναι αυτή που μεγαλώνει και είναι μόνο μία” είναι και αυτή… μάλλον ανακριβής.

Τελικά μοιάζει πως “μάνα είναι μόνο μία” αποκλειστικά για τις περιπτώσεις παιδιών που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν με την ίδια μητέρα. Αλλά οι πραγματικότητες πολλών παιδιών που συναντάμε γύρω μας (και σίγουρα, πάντως, των παιδιών οι ιστορίες των οποίων αναφέρονται επάνω) διαφέρουν τόσο από αυτό το στερεότυπο όσο και μεταξύ τους. Και αυτές οι ιστορίες αποδεικνύουν τα μαθηματικά τύπου “μάνα είναι μόνο μία” ασφυκτικά. Και γίνονται ακόμη πιο ασφυκτικά αν σκεφτεί κανείς παιδιά που, εκτός από τη μητέρα που τα γέννησε, έμειναν για ένα διάστημα με μια τροφό ή ανάδοχη μητέρα ή και τα δύο, μέχρι να ενωθούν με τη μητέρα που τα μεγάλωσε. Στο τέλος-τέλος (και πέρα από διαφωνίες σχετικά), νομίζω όλοι θα συμφωνήσουμε σε αυτό: κάθε παιδί είναι σημαντικό να έχει μια μάνα. Αλλά στον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτό, δεν είναι αναγκαίο, ή δεν συμβαίνει πάντα, να είναι μόνο μία…

[Το άρθρο υπογράφει η Άννα Τουλουμάκου]

Picture credits (CC): Motherhood 3 By Artist Dattatraya Thombare via PaintingValley