Θυμάστε τη μέρα που είπατε την πρώτη σας λέξη; Μήπως τη μέρα που περπατήσατε; Συμβαίνει σε όλους μας, ή μηπως όχι;

Η αντικειμενική δυσκολία ενός ατόμου να ανακαλέσει αυτοβιογραφικές μνήμες με ρητό τρόπο πριν από το 3ο ή 4ο έτος στη ζωή του ονομάζεται βρεφική αμνησία. Τα πράγματα καλυτερεύουν σταδιακά και φαίνεται ότι μέχρι τα πρώτα χρόνια στο δημοτικό σχολείο έχουμε μερικές αναμνήσεις. Διάφορες εξηγήσεις που έχουν δοθεί για το φαινόμενο της βρεφικής αμνησίας που περιλαμβάνουν την αδυναμία που έχει ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος σε μικρές ηλικίες να οργανώσει, να κωδικοποιήσει, ή  να αποθηκεύσει μνήμες. Κι ακόμη κι αν είναι σε θέση να επιτύχει κάποιες ή όλες αυτές τις λειτουργίες, μια άλλη εξήγηση σχετίζεται με το φαινόμενο της ταχείας λήθης, σύμφωνα με το οποίο οι μνημονικές αναπαραστάσεις ξεθωριάζουν και τελικά χάνονται όσο μικρότερος είναι κανείς. Και αυτό το φαινόμενο εξηγείται μεταξύ άλλων και από την ταχεία γένεση νευρώνων κατά τις μικρές ηλικίες.

Σε αντιπαράθεση με το φαινόμενο της βρεφικής αμνησίας μοιάζει παράδοξο πώς ο εγκέφαλος που ξεχνά ταυτόχρονα και σε συνθήκες αντιξοότητας ασκεί τεκμηριωμένα αρνητική επίδραση σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και στην υγεία των παιδιών (στο σήμερα και στο μέλλον).  Φυσικά δεν πρόκειται για κάτι ανεξήγητο. Μια απάντηση βρίσκεται στην ίδια τη λειτουργία της μνήμης. Αμνησιακοί ασθενείς συμβαίνει να μην μπορούν να θυμηθούν τίποτε σχετικά με το πώς έμαθαν ένα μουσικό κομμάτι στο πιάνο συγκεκριμένα μπορούν όμως να παίξουν το μουσικό κομμάτι άνετα. Αλλά και το στρες που συνδέεται με την αντιξοότητα προκαλεί αλλαγές στη δομή και λειτουργία της μνήμης που σε αυτήν την περίπτωση παρουσιάζει περισσότερα κοινά με τη μνήμη ενός ενήλικά παρά με τη μνήμη ενός παιδιού. 

Το στρες μοιάζει όμως να λειτουργεί καταλυτικά και σε επίπεδο σωματικής μνήμης γιατί η αντιξοότητα και το στρες που συνεπάγεται επηρεάζει καταλυτικά βιολογικές λειτουργίες και συστήματα όπως το  ανοσοποιητικό ή και το ενδοκρινολογικό σύστημα. Για παράδειγμα η λειτουργία του συστήματος της έκκρισης κορτιζόλης διαταράσσεται σημαντικά σε παιδιά με αντίξοες και τραυματικές εμπειρίες. Σε συμπεριφορικό επίπεδο αυτό μεταφράζεται σε αυξημένη συχνότητα και ποσότητα αντιδράσεων από τα παιδιά που έχουν κατά κύριο λόγο τη μορφή πάλης, φυγής, παγώματος (fight, flight, freeze), στην έκθεση σε κάποια ερεθίσματα που κινητοποιούν το μηχανισμό επιβίωσης του παιδιού. Ως εκ τούτου η συμπεριφορά ενός παιδιού που δυσκολεύεται να ελέγξει τον εαυτό του ή που φαντάζει προκλητική δεν είναι παρά ο μηχανισμός επιβίωσής του που ενεργοποιήθηκε με κάποια αφορμή. 

Την επόμενη φορά που θα σκεφτείτε λοιπόν, πως το παιδί των φίλων σας που στη βρεφική του ηλικία έζησε την απώλεια ενός γονέα ή ενώθηκε με μια οικογένεια μέσα από την υιοθεσία δεν μπορεί να το θυμάται και ότι το γεγονός δεν μπορεί να επηρεάζει την συμπεριφορά του στο σήμερα, αξίζει να σκεφτείτε ξανά. Γιατί το σώμα θυμάται, και μάλιστα με παραπάνω από έναν τρόπους. Το σώμα… αυτός ο ελέφαντας.

.

Το άρθρο υπογράφει η Αννα Τουλουμακου

**Το άρθρο αποτελεί σύνοψη (και με μικρές παραλλαγές) του άρθρου με τίτλο «Το σώμα, αυτός ο ελέφαντας: χάνονται οι αναμνήσεις μας από την βρεφική-παιδική ηλικία μας» στην Athens Voice (https://www.athensvoice.gr/life/681713_hanontai-oi-anamniseis-apo-tin-vrefiki-paidiki-ilikia-mas)

Photo by Danielle MacInnes on Unsplash