Αναδημοσίευση από το online περιοδικό της κόκκινης αλεπούς: kokkinialepou.gr

Συγγραφέας: Βαγγέλης Ηλιόπουλος
Εικονογράφος: Κιάρα Φέντελε
Εκδόσεις: Πατάκη
Χρονιά έκδοσης: 2023
Ηλικίες: 5+

Το δικαίωμα κάθε παιδιού να έχει οικογένεια είναι το απόλυτο ζητούμενο. Παράλληλα, το δικαίωμα κάθε ανθρώπου στην οικογένεια που του ταιριάζει θα έπρεπε να είναι αδιαμφισβήτητο. Το βιβλίο “Οικογένεια είμαστε” του Βαγγέλη Ηλιόπουλου και της Κιάρα Φέντελε είναι ένα βιβλίο για την ανάγκη όλων μας για οικογένεια, αλλά και για τις διαφορετικές μορφές που αυτή μπορεί να έχει. Ο συγγραφέας, έχοντας αντιστρέψει τους ρόλους ανθρώπων – παιχνιδιών/ζώων, μας διηγείται την ιστορία ενός μικρού αρκούδου που μπαίνει σε ένα κατάστημα παιχνιδιών με σκοπό να αγοράσει τα πρώτα του ανθρωπάκια. Στην κουβέντα με την πωλήτρια αρκούδα παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι οικογενειών (πυρηνική, χωρίς παιδιά, ομόφυλη, μονογονεϊκή, παππούδων, θετή/ανάδοχη, μεγάλη/μικρή κ.ά.). Ο μικρός αρκούδος επιλέγει τελικά ανάμεσα στα παιδάκια που είναι μόνα τους, με σκοπό να δημιουργήσει μια νέα οικογένεια μαζί τους, ως μπαμπάς.

Με μία αρκετά συμπεριληπτική εικονογράφηση και την παρουσία πολλών και διαφορετικών τύπων ανθρώπων, η Κιάρα Φέντελε δημιουργεί ένα κόσμο που παραπέμπει σε παιδική ζωγραφιά, με ποικιλία χρωμάτων σε γήινους τόνους και απλές γραμμές, δημιουργώντας έτσι ένα οικείο και ήρεμο περιβάλλον για να πατήσει πάνω η ιστορία του Βαγγέλη Ηλιόπουλου. Στο βιβλίο χρησιμοποιείται η τεχνική του ανθρωπομορφισμού των ζώων, στοιχείο που βλέπουμε συχνά στα παιδικά βιβλία ως μέσο δημιουργίας μιας πιο χαλαρής ίσως και αστείας ατμόσφαιρας,  αλλά και ως εργαλείο αποστασιοποίησης του μικρού αναγνώστη από δύσκολα θέματα. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση θεωρούμε ότι η χρήση ανθρώπινων μορφών -τηρώντας πάντα τους κανόνες της αντιπροσώπευσης και της συμπερίληψης- πιθανώς να ενίσχυαν περισσότερο την ταύτιση ενός ευάλωτου μικρού αναγνώστη με ένα μικρό, μόνο, αλλά δυναμικό παιδί, επιτυγχάνοντας έτσι ανακούφιση, απενοχοποίηση και ενδυνάμωση.

Το βιβλίο πραγματεύεται το δικαίωμα όλων στην όποια οικογένεια και θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν “παράθυρο” για τους μικρούς αναγνώστες, ενισχύοντας την ενσυναίσθησή τους για συμμαθητές ή φίλους που ζουν -μόνιμα ή παροδικά- έξω από τις κοινωνικές και οικογενειακές νόρμες. Η αναφορά των διάφορων τύπων οικογενειών είναι πάντα θεμιτή, καθώς δυστυχώς ακόμα και σήμερα το δικαίωμα σε αυτές δεν έχει κατακτηθεί και δεν είναι αυτονόητο ούτε αποδεκτό από μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας. Αξίζει να επισημανθεί εδώ η επιλογή του συγγραφέα η τεκνοθεσία να γίνει από αρσενικό μονογονέα, μορφή οικογένειας που για τα ελληνικά δεδομένα είναι μάλλον ασυνήθιστη. Ωστόσο, μια απλή, σύντομη λεκτική αναφορά στα διαφορετικά είδη οικογενειών είναι επαρκής για να πετύχει το σκοπό του το έργο;

Κοντά σε αυτόν τον προβληματισμό βρίσκεται και το ζήτημα της ενίσχυσης του θεσμού της παιδικής προστασίας: πόσο βοηθητικά είναι το πλαίσιο ενός καταστήματος και η αναφορά σε πολλά μόνα ανθρωπάκια στα ράφια, διαθέσιμα προς πώληση, μετά από σύγκριση και επιλογή; Η χρήση χρημάτων για να ολοκληρωθεί η συναλλαγή μήπως τελικά δημιουργεί άβολα συναισθήματα, τη στιγμή ιδιαίτερα που  συνδέεται -έστω και έμμεσα ή συμβολικά- με την τεκνοθεσία; 

Η τεκνοθεσία και η αναδοχή είναι εξαιρετικά ευαίσθητα θέματα και -ειδικά όταν απευθυνόμαστε σε μικρά παιδιά- χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή στο χειρισμό τους. Η αναφορά ότι η μόνη αναγκαία και επαρκής συνθήκη για να δημιουργηθεί μια οικογένεια είναι η αγάπη, είναι ικανή να δημιουργήσει ανασφάλεια και αρνητικά συναισθήματα σε τεκνοθετημένα/ανάδοχα παιδιά, στα οποία το βιωματικό στοιχείο της εγκατάλειψης επηρεάζει την ανάγνωση και τους συνειρμούς που μπορεί να προκύψουν από αυτή. Από μόνη της η αγάπη δεν αρκεί για να κρατηθεί μια (θετή ή βιολογική) οικογένεια, υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που μπορούν να γίνουν η αιτία να χωριστεί αυτή, είτε μόνιμα είτε προσωρινά. Ο πόλεμος, οι ασθένειες – ψυχικές και σωματικές – οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες αποτελούν βασικές αιτίες που μπορούν να διαλύσουν μία οικογένεια, όση αγάπη και αν υπάρχει.

Σίγουρα, θέματα όπως οι διαφορετικές μορφές οικογένειας και η τεκνοθεσία δεν είναι εύκολο να συμπεριληφθούν σε ένα παιδικό βιβλίο. Η κατάληξη της ιστορίας που διαβάζουμε, με την επιστροφή του ικανοποιημένου αρκούδου στη δομή/σπίτι του, μπορεί να ενισχύσει την ταύτιση των παιδιών/αναγνωστών που τα ίδια έχουν τεκνοθετηθεί ή βρίσκονται σε αναδοχή. Δεν είμαστε σίγουρες όμως ότι αυτό αρκεί.

*Γράφουν: Ελένη Αθανασοπούλου, Νίκη Λιάκουρα, μέλη του Πελαργού