Συγγραφέας: Ειρήνη Τουντασάκη
Εκδόσεις Πατάκη
Το βιβλίο αυτό βρίσκεται στα Ελληνικά βιβλιοπωλεία εδώ και λίγους μήνες και βασίζεται στην πρόσφατη σχετική μελέτη της Ειρήνης Τουντασάκη, Καθηγήτριας στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. «Στη μελέτη αυτή, μέσα από μια πολυπρισματική και πολυεστιακή εθνογραφία, η συγγραφέας αποτυπώνει εκφάνσεις της οικογενειακής πραγματικότητας Ελλήνων θετών γονέων οι οποίοι επιδίωξαν να αποκτήσουν το παιδί τους ακροβατώντας και διασχίζοντας τις διαφορετικές γραμμές της φυλής, του χρώματος, της τάξης και της εθνικότητας» (απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). Όπως αναφέρει η συγγραφέας στο αναλυτικό Παράρτημα: Ζητήματα μεθοδολογίας, η μελέτη της βασίζεται σε 28[i] συνεντεύξεις που πραγματοποίησε η ίδια με θετούς γονείς – μέλη του «Πελαργού» (Απρ. ’19- Φεβ. ‘20), αλλά και σε μια πλούσια διεθνή βιβλιογραφία.
Ούσα μία από τις συμμετέχουσες στη διαδικασία των συνεντεύξεων, δεν ήξερα τι ακριβώς να περιμένω από το βιβλίο … να ‘δω’ μέσα ‘τον εαυτό μου’ και όλους εκείνους τους γονείς, με τους οποίους καθημερινά συζητάμε για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε οι θετές/ διαφυλετικές οικογένειες; Από τη μία, ναι, το περίμενα αυτό … ωστόσο, κάτι τέτοιο θα μου ήταν αρκετό; Ή μήπως βαρετό;
Κάθε άλλο! Αν και ως ερευνήτρια η ίδια, έχω εξασκηθεί στην ανάγνωση ερευνητικών μελετών- ομολογώ πως δυσκολεύτηκα αρκετά να ολοκληρώσω μια ποιοτική ανάγνωση, που να συνοδεύεται με μια βαθύτερη κατανόηση των γραπτών της Ειρήνης. Δεν διάβαζα τις περιγραφές μου/μας, αλλά μια πλούσια ανθρωπολογική/κοινωνιολογική ανάλυση, με συνιστώσες που δεν είχα σκεφθεί ποτέ ως τώρα.
Συχνά, συζητώντας με άλλους γονείς ζητήματα που προκύπτουν κατά καιρούς με/για τα παιδιά μας, ακούμε τις φράσεις ‘έτσι είναι όλα τα παιδιά’, ‘τα ξέρω και εγώ τα ίδια αντιμετωπίζω’ ή ‘με αγάπη όλα διορθώνονται’. Λόγια, που εμάς τους θετούς γονείς μας αποθαρρύνουν για περαιτέρω διάδραση και μας στρέφουν στην κοινότητά μας, αποδεικνύοντας παράλληλα την αναγκαιότητα και τη σημασία της ύπαρξης του Συλλόγου μας. Ωστόσο, η Ειρήνη αποτέλεσε μια φωτεινή εξαίρεση: αν και μέλος βιολογικής οικογένειας η ίδια, μας άκουσε άκριτα. Με ενδιαφέρον, αφοσίωση και σεβασμό κατάφερε, όχι μόνο να αποτυπώσει, αλλά και να εμπλουτίσει τις διαφορετικές συνιστώσες της γονεϊκότητας και της οικογενειακότητάς μας, τις οποίες θα ευτέλιζα αν επιχειρούσα να απαριθμήσω εδώ, προ(σ)καλώ όμως όλους να ανακαλύψετε, μελετώντας (το «διαβάζοντας» είναι λίγο) οι ίδιοι το βιβλίο.
Το κεφάλαιο για το ‘συμφέρον του παιδιού’ με συνεπήρε. Αν και ζω καθημερινά αυτά που περιγράφονται, δεν είχα σκεφθεί ποτέ το παράδοξο του ότι ένα διεθνές νομικό πλαίσιο -που κατασκευάστηκε ακριβώς για να διασφαλίσει την προστασία των μελών των δύο χωρών (προέλευσης και υποδοχής) που συμμετέχουν σε κάθε διακρατική τεκνοθεσία- δημιουργεί συνθήκες ‘κατά’ του συμφέροντος των παιδιών μας. Μέσα από την πολυσέλιδη σχετική ανάλυση παρασύρθηκα στο να κατανοήσω το πώς η Παγκοσμιοποίηση του Δυτικού πολιτισμού, δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο τον τομέα των διακρατικών υιοθεσιών. Κάποιος ίσως να έλεγε εδώ: δεν (σου) είναι κάτι τέτοιο προφανές; Ναι και όχι, θα απαντούσα. Ομολογουμένως, αν και επιφανειακά ακούγεται τετριμμένο, ωστόσο ο τρόπος που τίθενται και αναλύονται στο βιβλίο τα ζητήματα που προκύπτουν για το θέμα, μου ήταν κυριολεκτικά πρωτόγνωρος και αποκαλυπτικός. Αναλύονται διεξοδικά οι τρόποι με / λόγοι για τους οποίους η Παγκοσμιοποίηση έχει εισχωρήσει στην κατασκευή του διεθνούς νομικού πλαισίου της διακρατικής υιοθεσίας. Και πώς κάτι τέτοιο καταλήγει να ‘καταπιέζει’ τις χώρες προέλευσης των παιδιών μας και να υπονομεύει τον πολιτισμό της καταγωγής τους και τους βιολογικούς τους συνδέσμους.
Από το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, η αίσθηση που αποκόμισα συμπληρώνει αυτά που αρχικά έγραψα: η Ειρήνη μας ‘παρα-κατάλαβε’, κάνοντας τοποθετήσεις που αποδίδουν -τολμώ να πω- καλύτερα και πληρέστερα την πραγματικότητα που βιώνουμε, από ότι κάνουμε εμείς οι ίδιοι! Ενδεικτικά, διαβάζουμε ότι «…η συγγενοποίηση δεν αποτελεί μιαν αυτόδηλη διαδικασία. Πρόκειται για μια στρατηγική δράση…ένα περίπλοκο και πολυσχιδές εγχείρημα…» (αναφερόμενη στις περιπτώσεις υιοθεσίας). Παρακάτω διαβάζουμε πως «οι θεωρητικές θέσεις και τα εθνογραφικά δεδομένα μας επιτρέπουν να βεβαιώσουμε ότι οι θετοί γονείς πασχίζουν να απομακρυνθούν από το δίλημμα ανάμεσα στην ξεκάθαρη ρήξη και την αποδοχή της διαφορετικότητας και προκρίνουν να στραφούν σε υβριδικές λογοθετικές πρακτικές υπερασπιζόμενοι ταυτόχρονα και το δικαίωμα του παιδιού να διατηρεί και να διαχειρίζεται τις πολλαπλές του ταυτότητες».
Είναι πολύ σημαντικό που υπάρχει η έρευνα αυτή διαθέσιμη στο ελληνόφωνο κοινό και κοινωνία. Ευχή μου, να είναι το βιβλίο καλοτάξιδο. Και το λέω αυτό τόσο από ανάγκη όσο και από αγάπη!
Το άρθρο υπογράφει η Ελένη Αθανασοπούλου
[i] Σημειώνεται ότι η συγγραφέας απεύθυνε γραπτή επιστολή προς όλα τα μέλη του Συλλόγου μας και πραγματοποίησε συναντήσεις με εκείνα τα άτομα, που απάντησαν θετικά στην πρόσκληση.