Υπάρχουν εκείνες οι φορές που συναντάω κάποιον σαν εσένα, κάποιον υποψήφιο θετό γονιό που θέλει να με ρωτήσει -ή συχνά απλά να κάνει διαπιστώσεις- σχετικά με την διακρατική υιοθεσία. Εκείνες τις φορές νιώθω λίγο σαν τον Morpheus στη κλασσική σκηνή του Matrix. Νιώθω ότι έχω μπροστά μου το Neo τη στιγμή που τον καλώ να επιλέξει ανάμεσα στο καταπραϋντικό ψέμα που εξασφαλίζει το μπλε χάπι ή την οδυνηρή κοφτερή αλήθεια και τις θύελλες που βίαια θα κομίσει το κόκκινο.

Μόνο που σε αντίθεση με το Morpheus εγώ συνηθίζω να προσφέρω μόνο το μπλε χάπι, αφού σε αντίθεση με τη διάσημη σκηνή, ούτε εγώ είμαι Morpheus, αυτόκλητος κομιστής της βίαιης αλήθειας ούτε εσύ ο εκλεκτός που μπορεί να κοιτάξει κατάματα και να διαχειριστεί μια τέτοια αλήθεια.

Και μιας και αυτό το ιστολόγιο είναι ο δικός μου δίαυλος για να σου πω άτιμε κόσμε αυτά που δε τολμώ να σου πω κατάματα, ιδού λοιπόν το μπλε και το κόκκινο χάπι της υιοθεσίας όπως εγώ τα αντιλαμβάνομαι. και εφόσον είσαι έτοιμος να διαλέξεις.

Το μπλέ χάπι

Ο κόσμος υπό την επήρεια του μπλε χαπιού μοιάζει κάπως έτσι:

1. Η υιοθεσία είναι μια πράξη που όλοι οι εμπλεκόμενοι βγαίνουν κερδισμένοι. Ένα παιδί που δεν είχε οικογένεια βρίσκει το παντοτινό σπίτι του. Αποκτά έναν ή περισσότερους γονείς που θα το αγαπάνε και θα του προσφέρουν αυτά που χρειάζεται και δικαιούται όπως κάθε παιδί σε αυτό το κόσμο. Από τη πλευρά τους, οι θετοί γονείς εκπληρώνουν το όνειρο της δημιουργίας οικογένειας. Ένα ξεκάθαρο win win.
2. Η θετή οικογένεια είναι ακριβώς όπως και η βιολογική οικογένεια. Με τη ολοκλήρωση των τυπικών διαδικασιών η οικογένεια ξεκινάει τη νέα της ζωή της και πορεύεται ακριβώς όπως οποιαδήποτε άλλη οικογένεια χωρίς να χρειαστεί να κοιτάξει ποτέ πίσω.
3. Η αγάπη και η καλή θέληση τα γιατρεύουν όλα.
4. Οποιαδήποτε δυσάρεστη κατάσταση σχετιζόμενη με το παρελθόν του παιδιού χάνεται στη λήθη μαζί με τις εφήμερες βρεφικές μνήμες. Ένα παιδί που δε φέρει συνειδητές αναμνήσεις από πρώιμες δυσκολίες στη ζωή του δε φέρει τραύματα ή δυσκολίες που θα αναδυθούν αργότερα. Περασμένα-ξεχασμένα..
5. Ότι δε σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό.
6. Μάνα είναι μόνο μια, και είναι αυτή που σε μεγαλώνει.
7. Υπάρχουν εκατομμύρια ορφανά στον αναπτυσσόμενο κόσμο που περιμένουν υπομονετικά να υιοθετηθούν/ σωθούν.
8. Τα παιδιά που υιοθετούνται από αναπτυσσόμενες χώρες αφήνουν πίσω τους ένα περιβάλλον φριχτής ανέχειας και ανύπαρκτων ευκαιριών που αντικαθίσταται από ένα περιβάλλον ευμάρειας και δυνατοτήτων. Στα παιδιά αυτά προσφέρεται ένα καλύτερο μέλλον.
9. Οι θετοί γονείς είναι ξεχωριστοί άνθρωποι, σύγχρονοι άγιοι, ανιδιοτελείς ήρωες που έχουν το σθένος και την ηθική αρτιότητα να τα βάλουν με κατεστημένα, με αγκυλωμένες κυβερνήσεις και κάθε άλλη μορφής δυσκολία για να σώσουν παιδία σε ανάγκη. Είναι άνθρωποι που δε θα διστάσουν να ρισκάρουν και τη ζωή τους, να φτάσουν ακόμα και σε έσχατες λύσεις όπως η απεργίας πείνας (sic) έξω από κάποια σκιώδη δημόσια υπηρεσία κάποιας υπανάπτυκτης banana republic για να σώσουν τα παιδιά τους.
10. Οι διαδικασίες της υιοθεσίας είναι εξασφαλισμένες τόσο από εθνικές νομοθεσίες όσο και διεθνείς συνθήκες. Ο ενδελεχής έλεγχος που υπόκειται κάθε υιοθεσία εξασφαλίζει στιβαρές πρακτικές με αδιαπέραστα στεγανά και δεν αφήνει κανένα χώρο για παρασπονδίες, προβληματικές πρακτικές και ηθικές αστοχίες.

Το κόκκινο χάπι

Πάμε να δούμε τώρα τι γίνεται σε όλα τα παραπάνω όταν καταπιείς το κόκκινο χάπι. Προχώρα  από δω και κάτω με δική σου ευθύνη.

1. Η υιοθεσία είναι τραύμα. Δεν είναι win win αλλά περισσότερο κάτι που προσεγγίζει το zero sum game. Και σε ένα zero sum game, για να κερδίζει κάποιος πρέπει απαραίτητα κάποιος άλλος να χάσει. Ο μεγάλος κερδισμένος της υιοθεσίας είναι ο θετός γονιός. Είναι αυτός που έχει τον μέγιστο έλεγχο της πράξης από την αρχή μέχρι το τέλος της, αυτός που παίρνει όλες τις αποφάσεις, αυτός που κάνει όλες τις επιλογές, αυτός του οποίου είναι ανάγκες προτεραιοποιούνται και καλύπτονται κατά το δυνατόν περισσότερο από τις υπάρχουσες διαδικασίες. Υπάρχουν άλλοι δυο ενδιαφερόμενοι σε αυτή τη διαδικασία και αυτοί έχουν λιγότερη ισχύ και έλεγχο επί των πεπραγμένων. Ο πρώτος είναι το θετό παιδί και ο δεύτερος άλλο οι βιολογικοί γονείς (ναι υπάρχουν κι αυτοί!). Ανάλογα με τη περίσταση οι βιολογικοί γονείς μπορεί να έχουν από μεγάλο έως καθόλου έλεγχο στη διαδικασία. Το θετό παιδί είναι το μέρος με το μικρότερο έλεγχο τόσο στη διαδικασία, όσο και στα κεκτημένα. Οφείλει να εκπροσωπείται και να προστατεύεται από το φορέα που υλοποιεί την υιοθεσία από τη πλευρά της πολιτείας αλλά τα συμφέροντα του δε προασπίζονται πάντα ικανοποιητικά. Είναι επίσης το μέρος που υφίσταται τις μεγαλύτερες απώλειες. Η υιοθεσία στη πιο σκληρή, κυνική ανάγνωση της είναι η μετουσίωση της απώλειας που βιώνει το θετό παιδί (και κάποιες φορές και ο βιολογικός γονέας) σε κέρδος για το θετό γονέα. Σίγουρα δεν είναι μόνο αυτό, αλλά είναι ΚΑΙ αυτό και τείνουμε να το ξεχνάμε.
2. Η θετή οικογένεια δεν είναι μια εξομοίωση της βιολογικής οικογένειας. Κουβαλάει μέσα της κάθε λογής τραύματα. Είναι μια οικογένεια που γεννήθηκε από την απώλεια. Απώλεια της βιολογικής οικογένειας, απώλεια του του παιδιού και συχνά και απώλεια των θετών γονιών όσον αφορά την εμπειρία της φυσικής τεκνοποίησης. Όλα αυτά είναι πληγές και έχουν τόσο φυσικό όσο και νοητικό αντίκτυπο στη πορεία της οικογένειας. Η οικογένεια είτε θα προσπαθήσει να τις αγνοήσει ελπίζοντας ότι «θα φύγουν αν κάνει ότι δε τις βλέπει» είτε θα κληθεί να τις κοιτάξει κατά πρόσωπο και να συγκρουστεί μαζί τους. Σε διαβεβαιώ ότι θέλοντας και μη στο τέλος αυτό τα γίνει…
3. Η αγάπη και η καλή θέληση γιατρεύουν. Η επίδρασή τους στις πληγές του παρελθόντος είναι θεραπευτική. Και συχνά αγγίζει τα όριο του θαυματουργού. Αλλά δε γιατρεύονται όλα τα τραύματα, δε κλείνουν όλες οι πληγές. Κάνεις δε μπορεί να το εξασφαλίσει αυτό, κανείς δε μπορεί να το υποσχεθεί προκαταβολικά. Κάποιες φορές, κάποιοι από εμάς θα κληθούμε να φανούμε ανώτεροι των περιστάσεων και πορευτούμε παρέα με τις ουλές μας. Τώρα και για πάντα. Και αυτό είναι ΟΚ.
4. Η απώλεια είναι τραύμα. Και το τραύμα έχει νευροφυσιολογική αποτύπωση στο εγκέφαλο. Με άλλα λόγια ο ψυχικά τραυματισμένος εγκέφαλος φέρει φυσικές, ορατές ουλές. Ουλές που η επιστήμη μπορεί πλέον να τις δει με «γυμνό -ηλεκτρομαγνητικό- μάτι». Ουλές που μετουσιώνονται σε πραγματικές συμπεριφορές. Ουλές που με πολύ κόπο, προσπάθεια αμέριστη αγάπη και ασφάλεια συχνά επουλώνονται. Ουλές που όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι «περασμένες ξεχασμένες» παρέα με τις βρεφικές απολεσθείσες μνήμες.
5. Για το Θεό, ότι δε σε σκοτώνει, ΔΕ σε κάνει πιο δυνατό. Δε μπορώ να σου περιγράψω πόσο σιχαίνομαι αυτή τη βλακεία . Ότι δε σε σκοτώνει, σε τραυματίζει. Το τραύμα δε σε κάνει πιο δυνατό. Το τραύμα σε κάνει τραυματισμένο. Ο νεκρός ιστός δεν είναι δύναμη. Είναι απώλεια αίσθησης. Και χρήζει επούλωσης.
6. Μάνα δεν είναι μόνο μία. Μάνα είναι αυτή που σε μεγαλώνει αλλά μάνα και αυτή που κυοφορεί, μάνα είναι και αυτή σου δίνει τα μισά της γονίδια της. Τη φέρεις μέσα σου τη μάνα που σε γεννάει , στις γονιδιακές εντολές που σε μορφοποιούν και σε κάνουν αυτό που είσαι. Και μη γελιέσαι, μετράει η γενετική σου κληρονομία. Μετράει στο ίδιο ή και σε μεγαλύτερο βαθμό από το περιβάλλον σου. Ο άνθρωπος δεν είναι Tabula Rasa. Ο βιολογικός δεσμός είναι ισχυρός . Ο δεσμός της γέννας είναι ισχυρός.
7. Ο πραγματικός αριθμός των παιδιών στον αναπτυσσόμενο κόσμο που μπορούν να χαρακτηριστούν ως ορφανά και πληρούν πραγματικά τις προϋποθέσεις να υιοθετηθούν διακρατικά (έχουν δηλαδή απωλέσει και τους δυο γονείς και στερούνται άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος στη χώρα καταγωγής τους) είναι τάξεις μεγέθους μικρότερος από τα νούμερα που ευαγγελίζονται οι σκληροπυρηνικοί ιδεολόγοι της υιοθεσίας. Τα δε βρέφη που εμπίπτουν σε αυτή τη κατηγορία είναι τόσο δραματικά λιγότερα από τη ζήτηση των δυτικών κοινωνιών που η προσκόπτουσα ανισορροπία δημιουργεί αφόρητες αποσπαστικες δυνάμεις στις χώρες δότες.
8. Τα παιδιά που υιοθετούνται από αναπτυσσόμενες χώρες αφήνουν πράγματι πίσω τους ένα περιβάλλον μειωμένων ευκαιριών που (συνήθως) αντικαθίσταται από ένα περιβάλλον ευμάρειας και αυξημένων δυνατοτήτων. Αλλά ταυτόχρονα αφήνουν πίσω τους ένα περιβάλλον δεδομένης συμπεριληπτικοτητας, μια αίσθηση του ανήκειν που μετουσιώνεται τόσο οπτικά (μέσω της αυτονόητης αίσθησης του «μοιάζω με τους γύρω μου») όσο και πολιτιστικά (όντας κοινωνός και συνεχιστής της κουλτούρας των προγόνων μου) στη καθημερινότητα τους.
9. Οι θετοί γονείς είναι άνθρωποι σαν όλους τους άλλους. Η στροφή τους προς την υιοθεσία πυροδοτείται από την ανθρώπινη ανάγκη, από το αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα στη δημιουργίας οικογένειας. Είναι δε από τη φύση της, μια ιδιοτελής πράξη, η πραγμάτωση μιας δεδομένης ατομικής ανάγκη που στη βάση της δεν έχει -και δε πρέπει να έχει – αλτρουιστικά κίνητρα. Μπορεί να ακούγεται παράξενο αλλά ο (ιδεολογικά ή θρησκευτικά ορμώμενος) αλτρουισμός ως κίνητρο και γενεσιουργός δύναμη μιας υιοθεσίας είναι βαθιά αποσταθεροποιητικός. Κι αυτό γιατί δημιουργεί σχέσεις χρέους (σχέσεις σωτήρα/ ευεργετούμενου) ανάμεσα στο παιδί και το γονιό που οφείλουν να μην υπάρχουν. Ειδικά όταν ο «χρεωμένος» (παιδί) δεν είχε ποτέ την επιλογή και έλεγχο επί του χρέους (δε ζήτησε ποτέ να «σωθεί»).
10. Τα εθνικά κράτη κοπιάζουν να εξασφαλίσουν νομικά τη επάρκεια και τη ακεραιότητα του θεσμού της υιοθεσίας. Η συνθήκη της Χάγης για τη διακρατική υιοθεσία, αποτελεί το πρότυπο για τη διεθνή πρακτική και έχει υπογραφεί από τις περισσότερες χώρες μέλη του ΟΗΕ. Ωστόσο, και ειδικά  στη περίπτωση των αναπτυσσόμενων κρατών, οι εξωτερικές πιέσεις των δυτικών χωρών ληπτών είναι τόσο ισχυρές που όταν συνδυαστούν με τα αναδυόμενα οικονομικά οφέλη δημιουργούν δυσμενείς προϋποθέσεις που μπορούν να στρεβλώσουν και να εκτροχιάσουν τις διαδικασίες (όπως έχει αποδειχτεί από τα δεκάδες σκάνδαλα trafficking και τη συνεχή μεταπήδηση του  δυτικού ενδιαφέροντος από τη μία χώρα δότη στη επόμενη όταν η προηγούμενη «κλείσει» σαν αγορά). Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η διαδικασία μπορεί να είναι τρωτή και χρειάζεται υπεράνθρωπη προσπάθεια από τους θετούς γονείς να εξασφαλίσουν την ακεραιότητα της. Οι γονείς έχουν απέναντι τους ένα μηχανισμό με πληθώρα συνιστωσών που οι ίδιοι αδυνατούν γνωρίζουν και ταυτόχρονα καλούνται να τον προσπελάσουν όντας συναισθηματικά ευάλωτοι και έχοντας επενδύσει όνειρα ζωής σε αυτόν.

Είσαι ακόμα μαζί μου; Ωραία γιατί έχω να σου κάνω και μια εξομολόγηση. Ως θετός γονιός προς υποψήφιο θετό γονιό.

Υπάρχει κάτι ακόμα που θέλω να ξέρεις, ένα αγκάθι (σαν να μην έφταναν τα παραπάνω, θα μου πεις…) το οποίο είναι ίσως το πιο δυσδιάκριτο από αυτά που συζητάμε. Και είναι κάτι που ίσως έχει ήδη φωλιάσει στη καρδιά σου χωρίς να το πάρεις χαμπάρι. Θα στο πω για να κοιτάξεις τον εαυτό σου στο καθρέπτη και να αναρωτηθείς . Κι αν είναι εκεί να το ξεριζώσεις όσο είναι νωρίς πριν προχωρήσεις. Να μη γίνεις σαν όλους αυτούς. Θα καταλάβεις ποιους…

Η υιοθεσία λοιπόν είναι πολύτιμο «κοινωνικό νόμισμα». για εσένα, το θετό γονιό. Εξαργυρώνεται στο λογαριασμό του θετού γονιού από το συλλογικό ασυνείδητο σε μερίσματα «κοινωνικής αρετής» περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη «καλή» πράξη θα κάνεις στη ζωή σου.

Είναι αυτόματη αναγνώριση «αρετής», είναι ένα παράσημο «ακεραιότητας και ύψιστης ηθικής επάρκειας», εν τέλη ένα «ηθικό πλεονέκτημα» σε κοινή θέα. Δε θα έπρεπε να είναι έτσι, αλλά δυστυχώς είναι. Τροφοδοτούμενη από λανθασμένες αντιλήψεις για το τι είναι η υιοθεσία και ποιος είναι ο θετός γονιός (τα συζητήσαμε παραπάνω) η κοινωνία αντιδρά με ασύμμετρο σεβασμό όταν συναντάει τη θετή οικογένεια.

Πολύ συχνά δε, αυτό το παράσημο μετατρέπεται σε όπλο από τους ίδιους τους θετούς γονείς και χρησιμοποιείται για να προωθήσει τις δικές τους ατζέντες, για να ανυψώσει καριέρες και να τροφοδοτήσει τη δημοφιλιά περσόνων και την αναγνωρισιμότητα επιχειρήσεων. Είναι οι λεγόμενες «υιοθεσίες Βrangelina». Αλλά μην αυταπατάσαι. Δεν είναι μόνο οι αστέρες του Χόλυγουντ που τις χρησιμοποιούν. Υπάρχουν και συμπολίτες μας ευυπόληπτοι/ες επιχειρηματίες, άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών που έχουν βασίσει ή και αναστήσει καριέρες πάνω στο αφήγημα της υιοθεσίας.

Δεν είναι παράλογο. Είμαστε κοινωνικά όντα. Ζούμε για την επιβεβαίωση και την αποδοχή των γύρω μας. Η υιοθεσία αντιμετωπίζεται ως μέγιστη πράξη κοινωνικής επιβεβαίωση και αποδοχή για το θετό γονιό. Ο πειρασμός είναι μεγάλος. Σχεδόν ανίκητος.

Θα σου δώσω ένα πρόσφατο παράδειγμα από τη προσωπική μου εμπειρία. Το προηγούμενο διάστημα πέρασα από μια διαδικασία συνεντεύξεων με σκοπό την εύρεση εργασίας. Η συνέντευξη σε ένα corporate περιβάλλον είναι μια σκληρή, ψυχοφθόρα διαδικασία.. Έχεις πεπερασμένο χρόνο να αποδείξεις ποιος είσαι, να αποδείξεις ότι είσαι ο καλύτερος, ο καταλληλότερος από όλους. Πασχίζεις να μη υποπέσεις σε λάθη και στο τέλος με κάποιο τρόπο να είσαι αυτός που θα παραμείνει στο μυαλό του μελλοντικού εργοδότη.

Λίγα λεπτά μετά τη τελευταία συνέντευξη που έδωσα (και ενώ είχα ήδη εξασφαλίσει τη νέα μου δουλειά εβδομάδες πριν) συνειδητοποίησα πόσο αντίκτυπο θα είχε αν είχα χρησιμοποιήσει το «κοινωνικό νόμισμα» της υιοθεσίας στη διαδικασία. Μου ήρθε σαν επιφοίτηση όταν όλα είχαν τελειώσει και έκανα εσωτερική ανασκόπηση της διαδικασίας. Τι θα είχε γίνει αν είχα φυτέψει το σπόρο, στο μυαλό του συνομιλητή μου; Αν είχα αναφέρει ότι είμαι θετός γονιός; Λοιπόν ξέρεις τι θα είχε γίνει; Θα είχα εξασφαλίσει σε δευτερόλεπτα τη αυξημένη προσοχή του , θα είχα σφραγίσει με μια κίνηση όλο το κομμάτι τη «ηθικής ακεραιότητας» (αυτός εδώ ειναι ένας «καλός» άνθρωπος) και επιπλέον αναλογιζόμενος πόσο βαρετή και επαναλαμβανόμενη θα ήταν η ημέρα για το συνεντευκτή, όντας υποχρεωμένος να ακούει τα ίδια στερεοτυπικά τσιτατα, πιθανότατα θα ήμουν και το πιο ξεχωριστό πρόσωπο με το οποίο μίλησε εκείνη την ημέρα. Συνειδητοποίησα τότε ίσως για πρώτη φορά στην ολότητα του, τι δύναμη έχει όλο αυτό το αφήγημα και γιατί είναι τόσο μεγάλος ο πειρασμός που το ακολουθεί.

*****

Αν έφτασες μέχρι εδώ ελπίζω να σε κλόνισα κάπως. Ελπίζω  να έφαγες λίγο από το ξύλο που δεν είχα τη τύχη να φάω εγώ πριν υιοθετήσω.  Και ελπίζω να ξέρεις κάτι παραπάνω από αυτά που ήξερα εγώ όταν ξεκίνησα.

Επίσης ελπίζω να θέλεις ακόμα να υιοθετήσεις. Γιατί υπάρχει και κάτι τελευταίο που θέλω να μοιραστώ μαζί σου κι αυτό ειναι ότι είμαι ο τυχερότερος πατέρας στο κόσμο. Ναι, φυσικά και ακούγεται παράλογο. Πως θα μπορούσε να μην είναι άλλωστε; Όλη η γονεικότητα είναι το μεγαλύτερο άλμα πίστης, η μεγαλύτερη αναστολή λογικής που μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο (θα σου μιλήσω κάποια άλλη στιγμή για αυτό). Αλλά παρόλα αυτά είναι πέρα για πέρα αλήθεια. Είμαι ο τυχερότερος πατέρας στο κόσμο.

Δεν προσποιούμαι ότι πάντα θα καταλαβαίνω το γιο μου, ή αυτό που περνάει, ή αυτό που θα περάσει στο μέλλον ή αυτό που δεν θα περάσει ή την πολυπλοκότητα των συναισθημάτων της απώλειας που μόνο η βιωματική γνώση μπορεί να προσεγγίσει στην ολότητα τους. Μπορώ όμως να πω με ατσάλινη σιγουριά ότι θα προσπαθήσω να είμαι δίπλα του και να του δώσω ότι μπορεί να πάρει από εμένα στο ταξίδι του σε αυτό το κόσμο.

Και ανεξάρτητα από το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον, ανεξάρτητα από το τι ο ίδιος θα αποφασίσει για τη σχέση μας, θα σέβομαι πάντα τις επιλογές του και θα νιώθω πάντα ευλογημένος που μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι ο πατέρας του και να νιώσω ένα βάθος και εύρος συναισθημάτων που θα ήταν αδύνατα χωρίς αυτόν στη ζωή μου.

Κι αυτό θα ήθελα να το ξέρεις.

 

Το άρθρο υπογράφει ο Γιώργος Χαζίρης. Αναδημοσιεύεται από το προσωπικό του ιστολόγιο https://planars.wordpress.com/