Η Ελένη και η Δήμητρα διάβασαν το βιβλίο “The boy who was raised as a dog” (των B. Perry και Μ. Szalavitz) και συζητούν τις εντυπώσεις τους.
Δήμητρα: Από τα σχόλια που ανταλλάξαμε το διάστημα που το διαβάζαμε – σχεδόν ταυτόχρονα και οι δύο – κατάλαβα ότι και για εσένα ήταν ένα πολύ ευκολοδιάβαστο βιβλίο, από αυτά που δυσκολεύεσαι να αφήσεις στην άκρη έστω και για λίγο. Τι ήταν αυτό που σου το έκανε τόσο συναρπαστικό;
Ελένη: Ο τρόπος που κατάφερε να συνδυάσει την νέα – για εμένα – και πολύ ενδιαφέρουσα επιστημονική πληροφορία «τραύμα και εγκέφαλος», με στοιχεία μυθιστορηματικού σασπένς και να καταλήξει να είναι μια ιστορία που ανυπομονούσα να μάθω «τι θα γίνει μετά». Ταυτόχρονα με κατάρτισε σημαντικά, σχετικά με «βασικά κενά» που είχα, ως προς το πώς αποδεικνύεται επιστημονικά ότι το τραύμα (αποχωρισμός από την βιολογική οικογένεια) και η παραμέληση (διαμονή σε ορφανοτροφείο) διαμορφώνουν την εγκεφαλική διάπλαση του ανθρώπου, με σημαντικές προεκτάσεις στον συναισθηματικό κόσμο και τη συμπεριφορά των υιοθετημένων (και όχι μόνο) παιδιών.
Προσωπικά, δεν είμαι «όπως πριν» διαβάσω αυτό το βιβλίο. Ως επιστήμονας η ίδια, δεν θα μπορούσε καμία άλλη προσέγγιση να με πείσει τόσο αποτελεσματικά και καθολικά για το ότι και το πως συμπεριφορές/συναισθηματικές εκφράσεις των παιδιών μας σχετίζονται με τις εμπειρίες τους πριν την υιοθεσία. Νιώθεις το ίδιο και εσύ; Με ποιον τρόπο θεωρείς ότι ο Perry και το βιβλίο του επιτυγχάνουν αυτό που κερδίσαμε;
Δ: Η επιστημονική προσέγγιση σίγουρα συνέβαλε στην θετική αξιολόγησή μου για το βιβλίο καθώς και για τις θεωρίες που υποστηρίζει. Στο επίκεντρο του βιβλίου ήταν μεν οι μεμονωμένες κλινικές περιπτώσεις (μία σε κάθε κεφάλαιο) αλλά ταυτόχρονα εμβάθυνε με λεπτομέρειες γύρω από τη βιολογία του εγκεφάλου που προέκυπταν από εργαστηριακά και κλινικά ευρήματα και αυτό ήταν και τρομερά ενδιαφέρον αλλά και πειστικό, όπως λες.
Αλλά αυτό που μου άρεσε περισσότερο ήταν ότι, έχοντας οργανώσει το βιβλίο χρονικά (ξεκινώντας από την πρώτη περίπτωση που συνάντησε ο Perry), ξεδιπλωνόταν μπροστά μας η σταδιακή πρόοδος στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο, που όπως σε όλες τις επιστήμες, περιέχει και επιτυχίες αλλά και λάθη και αποτυχίες. Αυτή η περιγραφή της εξέλιξης της επιστήμης μέσα από την παρατήρηση, τη μελέτη και την πρακτική εφαρμογή μέσω διαδικασίας πειραματισμού και σφάλματος (trial and error), σε έβαζε σχεδόν μέσα στον τρόπο σκέψης των επιστημόνων κατά τη διαμόρφωση των προσεγγίσεων στις οποίες κατέληγαν.
Πέρα από την κατανόηση των επιστημονικών θεμάτων, τι πιστεύεις ότι αποκόμισες ως γονιός από το βιβλίο; Υπάρχει κάτι που θα σε βοηθούσε να κατανοήσεις καλύτερα το παιδί σου ή να επηρεάσει τον τρόπο που το μεγαλώνεις;
Ε: Nαι. Σε πολλές «αρχές» που είτε ακούμε από τους γύρω μας, είτε διαβάζουμε σε άλλα βιβλία τρόπων και μεθόδων ανατροφής, δόθηκε «νόημα», δένοντάς τες με τις εγκεφαλικές λειτουργίες, γνώση που αποκτήθηκε από αυτό το βιβλίο. «Να είσαι ευγενικός και καλός γονιός», «Χρειάζεται πάνω απ’ όλα αγάπη στην οικογένεια», «Να αγκαλιάζεις το παιδί σου» και άλλες παρόμοιες απλοϊκές –ως και τετριμμένες- συμβουλές που δεχόμαστε από φίλους, γονείς και (παιδο)ψυχολόγους και προσπαθούμε να ακολουθούμε, αποκτούν σημαντική επιστημονική βαρύτητα και βαρύνουσα σημασία…
Ναι, πλέον προσπαθώ να είμαι περισσότερο «καλή» με το παιδί μου (και) για έναν παραπάνω λόγο: είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι έτσι θα συμβάλω πιο αποτελεσματικά στην επούλωση των τραυμάτων που πιθανά έχει.
Στο ίδιο κλίμα: Συζητάμε συχνά για τρόπους χειρισμού των προκλήσεων που καθημερινά προκύπτουν στη σχέση μας με τα παιδιά μας. Μετά την ανάγνωση του βιβλίου του Perry, εμπλουτίστηκαν καθόλου «οι πρακτικές σου, στις δύσκολες στιγμές;» Μπορείς να αναφέρεις κάποιο παράδειγμα;
Δ: Ξέρεις τι μου έκανε τρομερή εντύπωση; Σε μια από τις περιπτώσεις που με συγκλόνισε πιο πολύ, αυτή της Sandy, ο Perry (ως θεραπευτής της) αφήνεται εντελώς στα χέρια του παιδιού, καθώς εκείνο αναπαριστά ξανά και ξανά το γεγονός που το τραυμάτισε. Είναι μια συγκλονιστική και άπειρα συγκινητική σκηνή στο βιβλίο. Αν μπορώ να πω ότι έχω μάθει κάτι από αυτό, είναι να αφήνω το παιδί οδηγό σε αυτά που κάνει, ακόμη κι όταν από την οπτική μου μοιάζουν παράλογα. Αν και αυτή ήταν η πρόθεσή μου εξ αρχής μεγαλώνοντας το παιδί μου, διαβάζοντας το βαθμό στο οποίο το εφάρμοσε ο Perry με την Sandy και το πόσο θεραπευτικό ήταν, με έκανε να δω πόσο ακόμη περισσότερο περιθώριο υπήρχε για να το αφήνω να με καθοδηγεί!
Σε συνέχεια αυτού, ένα άλλο μάθημα ήταν, πάλι καθοδηγούμενη από το παιδί, να το αφήνω να επιδεικνύει συμπεριφορές που μοιάζουν μπεμπεκίστικες για την ηλικία του και να το στηρίζω με τον τρόπο που αποζητά και όχι με αυτόν που θεωρώ ότι χρειάζεται με βάση τα βιολογικά του χρόνια. Ήταν έως και απελευθερωτικό να διαβάσω σε τι βαθμό τα παιδιά με τραύμα μπορεί να έχουν την ανάγκη να βιώσουν όσα δεν είχαν την ευκαιρία στο παρελθόν και αυτό μπορεί να σημαίνει ότι χρειάζονται καμιά φορά την αγκαλιά, το χάδι και την υπομονή με τον τρόπο που θα τα δίναμε σε ένα βρέφος και όχι σε ένα μεγαλύτερο παιδί.
Εκτός από επιστημονική προσέγγιση, το βιβλίο είχε και πάρα πολύ συναίσθημα. Αν και θα είναι πιθανόν δύσκολο να επιλέξεις, υπάρχει κάποιο από τα περιστατικά που περιγράφονται που σε συγκλόνισε ή σε συγκίνησε πιο πολύ;
Ε: Έχεις δίκιο, Δήμητρα… Με συνεπήρε τόσο η επιστημονική γνώση που απέκτησα που σχεδόν «ξέχασα» το κλάμα που έριξα! Συγκινήθηκα από όλα τα περιστατικά… Συγκλονίστηκα από τα περισσότερα… Αλλά το «Δίψα για Επαφή» (η ιστορία των Laura και Virginia) ήταν σοκαριστική ιστορία. Το να αργοπεθαίνει ένα 4-χρονο παιδί, μπροστά στα μάτια της μητέρας του, που ναι μεν το αγαπούσε, αλλά χωρίς «καμία απολύτως ιδέα» για το πώς θα μπορούσε να το δείχνει – και ταυτόχρονα να το σώσει! – ακούγεται υπόθεση ταινίας «επιστημονικής φαντασίας», παρά πραγματικότητα. Πόση σημασία – άραγε – έχει να ανταποκρινόμαστε θετικά στο αίτημα του παιδιού μας για αγκαλιά; Ειδικά στα δικά μας παιδιά, που την έχουν στερηθεί και γι’ αυτό ίσως την ζητούν συχνά και επίμονα… Ο Perry –με αφορμή αυτό το περιστατικό – απαντά τόσο επιστημονικά, όσο και με ιδιαίτερη ευαισθησία και συγκίνηση, ότι η διαρκής σωματική επαφή ενός παιδιού με τον φροντιστή του έχει τεράστια επίδραση στην εγκεφαλική – άρα – και σωματική του ανάπτυξη.
Την πιο έντονη συγκίνηση ένιωσα, βέβαια, διαβάζοντας για την ανάκαμψη της μικρής Laura, με το που άρχισε να απολαμβάνει τη σωματική επαφή που της έλλειπε. Την σκέφτομαι συχνά, όταν ακούω το «μαμά, αγκαλιά!».
Δ: Η περίπτωση της Laura και της Virginia ήταν πράγματι από τις πιο συγκινητικές!
Από μεριάς μου, με αυτό που θα ήθελα να τελειώσω είναι ότι, το βιβλίο αυτό με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι η δική μας σχέση δεσμού με τους γονείς μας, ο τρόπος με τον οποίο έχουμε μάθει να συσχετιζόμαστε με τους ανθρώπους γενικότερα, ο βαθμός ενσυναίσθησης που έχουμε αναπτύξει ως προσωπικότητες, θα καθορίσει και όλα αυτά στα παιδιά μας. Επομένως, για να γίνουμε οι καταλύτες για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των παιδιών μας – αλλά και των παιδιών των παιδιών μας! – οφείλουμε να δουλέψουμε με τους εαυτούς μας και να φροντίσουμε και για τη δική μας εσωτερική ισορροπία και ολοκλήρωση. Και να μη φοβόμαστε να βασιστούμε στη στήριξη των ανθρώπων που μας αγαπούν και μας περιβάλουν και που αποτελούν το δικό μας δίκτυο θεραπευτικών σχέσεων.
Ε: Ναι, πολύ σωστά… Κι εγώ σκεφτόμουν έντονα πως θα μπορούσαμε – όχι μόνο ως άτομα, αλλά και ως Σύλλογος – να «εκμεταλλευτούμε» τη γνώση που πήραμε προς όφελος των παιδιών μας, με την ευρεία έννοια. Βασιζόμενη στα λεγόμενα του Perry σχετικά με τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τα παιδιά που έχουν υποστεί τραύμα ή/και παραμέληση, καθώς και στις προτεινόμενες – από την ομάδα του – σχετικές παρεμβάσεις στο σχολικό περιβάλλον, θεωρώ πως μπορούμε – και οφείλουμε – να έχουμε ενεργητικό ρόλο στην αλληλεπίδρασή μας με το σχολείο. Άλλωστε, η χώρα στην οποία ζούμε την παρούσα χρονική στιγμή, φιλοξενεί πλήθος τραυματισμένων παιδιών. Παιδιών που έχουν βρεθεί σε εμπόλεμες ζώνες, που έχουν υποστεί απώλειες αγαπημένων προσώπων και που έχουν ζήσει τραυματικές εμπειρίες στο ταξίδι τους προς την Ελλάδα. Προσβλέπω, λοιπόν, ότι ο «Πελαργός» μπορεί και θα βάλει ένα «λιθαράκι» για την ευαισθητοποίηση των παιδαγωγών απέναντι σε όλα εκείνα τα παιδιά που πιθανά το έχουν ανάγκη.
* * *
Το άρθρο έγραψαν η Ελένη Αθανασοπούλου και η Δήμητρα Δημητροπούλου
Photo credits (CC): ITU Pictures via Flickr